Gjatë viteve 1990, rajoni i Plavës, ashtu si shumë pjesë të tjera të ish-Jugosllavisë, u prek nga turbulencat politike dhe ekonomike që çuan në ndryshime të mëdha demografike, duke përfshirë migrimin e boshnjakëve dhe shqiptarëve. Më poshtë paraqiten aspektet kryesore të analizës:
1. Konteksti i përgjithshëm i viteve 1990 në rajonin e Plavës
-
Rënia e RSFJ-së dhe luftërat në rajon krijuan pasiguri mes popullsisë boshnjake dhe shqiptare.
-
Sanksionet, kriza ekonomike dhe politikat shtypëse të regjimit të Slobodan Millosheviqit përkeqësuan kushtet e jetesës.
-
Plava dhe Gucia, të banuara kryesisht nga boshnjakë dhe shqiptarë, u përballën me presione politike, rekrutime ushtarake dhe frikë nga përshkallëzimi i konfliktit.
2. Migrimet e boshnjakëve
-
Eksodi për shkak të frikës dhe represionit: Pas luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë (1992–1995), boshnjakët në Plavë dhe Guci përjetuan rritje të pasigurisë dhe presioneve.
-
Rrëmbimi në Shtërpcë (1993): Rrëmbimi dhe ekzekutimi i 19 civilëve, kryesisht boshnjakë, nga treni Beograd–Tivar pranë stacionit të Shtërpcës, shkaktoi frikë të madhe në mesin e boshnjakëve në Mal të Zi.
-
Emigrimi ekonomik: Shumë boshnjakë u shpërngulën në Evropën Perëndimore (Gjermani, Luksemburg, Suedi) ose në SHBA, ku ekzistonin tashmë rrjete të organizuara të diasporës.
-
Ndryshimi i strukturës demografike: Largimi i të rinjve dhe i personelit të arsimuar shkaktoi rënie të ndjeshme të popullsisë boshnjake në rajonin e Plavës.
3. Migrimi i shqiptarëve
-
Përgatitja për Luftën e Kosovës (1998–1999): Në gjysmën e dytë të dekadës, përshkallëzimi i krizës në Kosovë ndikoi drejtpërdrejt edhe në shqiptarët e Plavës dhe Gucisë.
-
Largimet drejt SHBA-së dhe Evropës: Ashtu si boshnjakët, edhe shqiptarët emigruan në mënyrë masive, veçanërisht drejt SHBA-së (New York, Detroit, Chicago), ku jetonte një diasporë e konsoliduar malazezo-shqiptare.
-
Pjesëmarrja në UÇK: Disa shqiptarë nga Mali i Zi iu bashkuan Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës gjatë konfliktit.
-
Presioni shtetëror: Shqiptarët e dyshuar për mbështetje ndaj UÇK-së u përballën me ndjekje dhe represion, gjë që shtoi valën e emigrimit.
4. Pasojat në pamjen demografike të Plavës dhe Gucisë
-
Shpopullimi: Emigrimi i një numri të madh të rinjsh boshnjakë dhe shqiptarë solli rënie të ndjeshme të popullsisë në rajon.
-
Rënia ekonomike: Largimi i popullsisë në moshë pune ndikoi negativisht në zhvillimin ekonomik lokal.
-
Ndryshimet politike: Në fund të viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000, komunitetet boshnjake dhe shqiptare nisën të organizohen më mirë politikisht në Mal të Zi.
Përfundim
Vitet 1990 përfaqësojnë një dekadë të migrimeve intensive të boshnjakëve dhe shqiptarëve nga rajoni i Plavës, të nxitura nga luftërat, krizat ekonomike dhe presionet politike. Këto migrime kanë sjellë ndryshime të thella në strukturën demografike të zonës, duke zvogëluar numrin dhe ndikimin e komuniteteve që kishin qenë pjesë e saj për shekuj me radhë.
